Performance art, czyli sztuka performance, od zawsze wydawała się być idealnym medium dla wyrażania sprzeciwu i aktywizmu społecznego. To nie jest sztuka, którą można powiesić na ścianie i zapomnieć. Performance wymaga obecności, zarówno artysty, jak i publiczności, tworząc przestrzeń, gdzie każde działanie i każde słowo nabierają mocy manifestu. W tym dynamicznym świecie sztuki, ciało staje się płótnem, a ruch – pędzlem malującym skomplikowane obrazy społecznych niesprawiedliwości, politycznych konfliktów czy ekologicznych kryzysów.
Wykorzystanie performance art w walce o prawa człowieka i sprawiedliwość społeczną
Performance art to potężne narzędzie w walce o prawa człowieka i sprawiedliwość społeczną, które pozwala artystom na bezpośrednie, emocjonalnie angażujące przekazywanie ważnych społecznych i politycznych przesłań. Artyści wykorzystują performance jako sposób na zwrócenie uwagi na ignorowane problemy, wywołanie dyskusji oraz inspirowanie do zmian. Oto kilka sposobów, w jakie performance art służy zaangażowaniu społecznemu i politycznemu:
Wizualizacja niewidzialnych problemów
Performance może uczynić widzialnymi te kwestie, które są często ignorowane lub marginalizowane w społeczeństwie. Przez bezpośrednie zaangażowanie ciała i emocji, artyści mogą zwrócić uwagę na takie tematy jak przemoc domowa, dyskryminacja rasowa, prawa osób LGBTQ+ czy kryzysy migracyjne. Na przykład, Tania Bruguera, kubańska artystka, wykorzystuje performance do zwracania uwagi na cenzurę i represje polityczne, często ryzykując własne bezpieczeństwo, by poruszać te ważne kwestie.
Przywoływanie do odpowiedzialności
Performance art może służyć jako forma protestu lub interwencji w przestrzeni publicznej, wyzywając zarówno przechodniów, jak i instytucje do odpowiedzialności za ich działania lub brak działania. Przykładem może być praca Marina Abramović, która w performansie „Balkan Baroque” czyściła ogromną hałdę krwawych kości, krytykując w ten sposób bezsensowną przemoc wojenną i ludzkie cierpienie podczas konfliktów na Bałkanach.
Budowanie wspólnoty i empatii
Performance art może także służyć jako narzędzie do budowania wspólnoty i empatii wśród różnorodnych grup społecznych. Przez wspólne doświadczanie artystycznych wydarzeń, ludzie różnych kultur czy środowisk mogą lepiej zrozumieć siebie nawzajem. Guillermo Gómez-Peña, meksykański artysta, tworzy performance, które łamią stereotypy kulturowe i rasowe, promując dialog międzykulturowy.
Edukacja i świadomość
Artyści często wykorzystują performance jako edukacyjne narzędzie, które może informować publiczność o ważnych kwestiach społecznych i historycznych. Performanse mogą być interaktywne, co pozwala widzom nie tylko obserwować, ale i uczestniczyć w akcie twórczym, co zwiększa ich zrozumienie i świadomość społeczną.
Inspiracja do działania
Performance art ma niezwykłą zdolność do inspirowania ludzi do działania. Przez bezpośrednie konfrontacje z trudnymi prawdami i emocjonalne zaangażowanie, performance może motywować do osobistego lub zbiorowego działania w obronie praw człowieka i sprawiedliwości.
Ikonograficzne performanse, które zmieniły społeczne dyskursy – od Tani Bruguery do Ai Weiwei
Performance art odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu społecznych dyskursów, oferując artystom platformę do wyrażania ich krytycznych przemyśleń na temat różnorodnych kwestii społecznych, politycznych i kulturowych. Tania Bruguera i Ai Weiwei to tylko dwaj z wielu artystów, którzy swoimi ikonograficznymi performansami znacząco wpłynęli na sposób, w jaki społeczeństwa postrzegają i reagują na ważne tematy.
Tania Bruguera
- Tania Bruguera – "Tatlin's Whisper #5" (2008) Tania Bruguera, kubańska artystka i aktywistka, znana jest z angażowania się w prace, które bezpośrednio konfrontują kwestie władzy, kontroli i cenzury. Jej performance "Tatlin's Whisper #5", który miał miejsce w 2008 roku na Hawanie, był szczególnie wpływowy. W trakcie tego performansu, Bruguera umożliwiła publiczności używanie otwartego mikrofonu przez jedną minutę, aby wyrazić swoje opinie na temat kubańskiego rządu. Akcja ta, choć krótkotrwała, miała potężny wpływ na kubański dyskurs społeczny, stając się symbolem walki o wolność słowa. Wystąpienie to również skutkowało zatrzymaniem artystki przez kubańskie władze.
Ai Weiwei
- Ai Weiwei – "Dropping a Han Dynasty Urn" (1995) Ai Weiwei, chiński artysta i aktywista, używa swojej sztuki jako narzędzia do krytykowania chińskiego rządu i podnoszenia kwestii naruszeń praw człowieka. Jego performance z 1995 roku, "Dropping a Han Dynasty Urn", w którym dosłownie upuszcza i niszczy 2000-letnią urnę z dynastii Han, jest potężnym aktem protestu przeciwko destrukcji kulturowej i historycznej amnezji w Chinach. Przez to działanie Ai wyraża sprzeciw wobec rządowego lekceważenia chińskiego dziedzictwa kulturowego w imię postępu.
Te performanse, choć różne pod względem kontekstu i wykonywania, łączy wspólny cel: wykorzystanie sztuki do wpływania na społeczne dyskursy i podnoszenie świadomości na temat krytycznych problemów. Zarówno Bruguera, jak i Ai Weiwei wykorzystują swoje dzieła jako formę aktywizmu, co demonstruje, jak sztuka performance może służyć jako potężne narzędzie społecznej i politycznej zmiany.
Sposoby, w jakie artyści wykorzystują swoje ciała jako narzędzia politycznego komentarza
Artyści performance od dawna używają swoich ciał jako narzędzi do wyrażania politycznych komentarzy, rzucając światło na różnorodne kwestie społeczne i polityczne, od praw człowieka po krytykę instytucji i norm społecznych. Poniżej przedstawiam kilka przykładów, jak artyści na przestrzeni lat wykorzystywali swoje ciała, aby skomentować otaczającą ich rzeczywistość polityczną:
Joseph Beuys – "How to Explain Pictures to a Dead Hare" (1965)
Joseph Beuys, niemiecki artysta i teoretyk sztuki, znany z pracy w duchu sztuki zaangażowanej społecznie i politycznie, używał swojego ciała jako narzędzie do przekazywania głębokich komentarzy politycznych i społecznych. W swoim performance "How to Explain Pictures to a Dead Hare" z 1965 roku, Beuys trzymał martwego zająca w ramionach, podczas gdy pokryte złotem twarz miał zamknięte oczy, a usta przesunięte miodem i złotem. Ta enigmatyczna akcja miała odzwierciedlać niemożność komunikacji w podzielonym powojennym Niemczech oraz stanowić krytykę społecznego dystansu i braku zrozumienia między ludźmi.
Regina José Galindo – "¿Quién Puede Borrar las Huellas?" (2003)
Regina José Galindo, artystka z Gwatemali, wykorzystała swoje ciało do skomentowania politycznej przeszłości swojego kraju w performansie zatytułowanym "¿Quién Puede Borrar las Huellas?" (2003). Chodziła od Sądu Najwyższego do Pałacu Narodowego w Gwatemali Miasto, zostawiając za sobą ślady krwi, które moczyła w wiaderku przed rozpoczęciem marszu. Performance ten był protestem przeciwko kandydaturze Efraína Ríosa Montta, byłego dyktatora oskarżonego o ludobójstwo, na prezydenta Gwatemali.
Pyotr Pavlensky – "Fixation" (2013)
Rosyjski artysta Pyotr Pavlensky znany jest z drastycznych i prowokujących performansów, które komentują represyjny charakter rosyjskiego rządu. W 2013 roku, w performansie zatytułowanym "Fixation", Pavlensky przybił swoje genitalia do bruku na Placu Czerwonym w Moskwie, co miało symbolizować apatię, polityczną indyferencję i fatalizm współczesnych Rosjan żyjących pod autorytarnym reżimem.
Mierle Laderman Ukeles – "Maintenance Art" (1970s)
Mierle Laderman Ukeles, artystka konceptualna z USA, zainicjowała serię performansów pod wspólnym tytułem "Maintenance Art", w których zajmowała się codziennymi, powtarzalnymi czynnościami, takimi jak sprzątanie, pranie czy opieka nad dziećmi. Przez to podnosiła tematy wartości pracy domowej, często ignorowanej i nieuznawanej za formę "prawdziwej" pracy, co miało również podtekst feministyczny, kwestionujący tradycyjne role społeczne i polityczne kobiet.
Te przykłady pokazują różnorodne sposoby, w jakie artyści mogą wykorzystać swoje ciała do tworzenia potężnych, politycznie zaangażowanych dzieł, które poruszają widzów i skłaniają ich do refleksji nad otaczającą rzeczywistością.
